Encyklopedia

Według Prawa budowlanego (art. 17) uczestnikami procesu budowlanego są:

• inwestor – którego obowiązkiem jest zapewnienie opracowania projektu budowlanego oraz stosownie do potrzeb innych projektów,
• projektant – którego obowiązkiem jest opracowanie projektu zgodnie z wieloma ustaleniami, przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej,
• inspektor nadzoru inwestorskiego – którego obowiązkiem jest reprezentowanie inwestora na budowie przez sprawowanie kontroli zgodności jej realizacji z projektem i pozwoleniem na budowę, przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej,
• kierownik budowy – który ma zorganizować i zapewnić wykonanie  budowy zgodnie z projektem oraz z obowiązującymi przepisami.

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego w rozdziale 1, § 1 nie ogranicza zakresu opracowań projektowych na potrzeby związane z wykonywaniem robót budowlanych. Natomiast według art. 20 ust. 3 Prawa budowlanego obowiązkiem projektanta jest wyjaśnienie wątpliwości dotyczących projektu i zawartych w nim rozwiązań.
Podstawy wykonania prac budowlanych są zawarte w rozporządzeniu MI w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
Zgodnie z § 44 budynek powinien być zaprojektowany i wykonany w sposób odpowiadający wymaganiom wynikającym z jego usytuowania i przeznaczenia.
Podsumowując przytoczony stan prawny – podstawą wykonania prac budowlanych jest projekt.  Wynika z tego wiodąca rola i szczególna  odpowiedzialność projektanta za  wykonanie projektu oraz uzupełnienia go w razie potrzeby, tak aby wykonanie robót było możliwie wolne od usterek i zgodne z zasadami wiedzy technicznej. Odpowiedzialność związana z dotrzymaniem powyższego spoczywa natomiast głównie na inwestorze i jego inspektorach nadzoru. W realizacji obiektów budownictwa ogólnego pod klucz bierze udział około 40 branż budowlanych. Ich bezusterkowa realizacja wymaga ugruntowanej wiedzy teoretycznej oraz posiadania doświadczenia przez wszystkich uczestników procesu budowlanego.

Wykonawca i dostawcy materiałów nie występują w Prawie budowlanym, czyli teoretycznie nie są uczestnikami procesu budowlanego.

Obecnie na większości realizowanych budowach nie ma czasu i możliwości zajmowania się problemami inżynierskimi. One jednak zawsze się pojawiają. 
I tu rodzi się pytanie, czy my potrafimy je rozwiązywać?
Sytuacje problematyczne, konflikty i urażone ambicje na budowach często kończą się ekspertyzami a nawet sądem.
Gdyby do tych sytuacji podejść spokojnie i w miarę obiektywnie, odrzucając cały bagaż emocjonalnych nastawień, partykularnych interesów znajdujących się na granicy prawa, to okazuje się, że prawdziwe przyczyny leżą gdzie indziej. Bardzo często, już po fakcie dochodzimy do wniosku (po cichu), że w procesie budowlanym było wszystko ważne, oprócz kompetencji inżynierskich. Uczestnicy wszelkiego rodzaju narad mający wysokie kompetencje, bardzo często nie mają wpływu na różnego rodzaju pochopne decyzje lub mają je w stopniu niewystarczającym. A przecież te wszystkie zdarzenia wpływają na jakość budowy i terminy, co w konsekwencji przekłada się na interes inwestora.

Inwestor obowiązany jest zapewnić opracowanie projektu budowlanego i stosownie do potrzeb również innych projektów i zorganizowanie procesu budowy, z uwzględnieniem zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Jednak im gorszy jest warsztat projektowy, tym więcej poprawek i uzupełnień wymaga dokumentacja na etapie realizacji w ramach projektu wykonawczego.
Skutkuje to często awariami, odstępstwami i zmianami.
Nieistotne odstąpienie od projektu to coś więcej niż jego niewielka zmiana.
Celowe jest dodatkowe wyjaśnienie – słowo „odstąpienie” nigdy nie oznacza słowa „zmiana”.
I tak, słowo „odstąpienie występuje zwykle tam, gdzie wiąże się to z koniecznością sporządzenia projektu zamiennego, natomiast słowo „zmiana” – tam, gdzie takiej konieczności nie ma.
Biorąc to pod uwagę, można stwierdzić, że istnieją podstawy, aby sformułować zasadniczy wniosek, iż drobna lub niewielka zmiana projektu nie może być traktowana jako odstąpienie od niego, i to nawet jako „odstąpienie nieistotne”. 
Wynika stąd także, że nie wszystkie zmiany dotyczące przypadków zastrzeżonych w ustawie – Prawo budowlane powinny być obarczone obowiązkiem uzyskania decyzji o zmianie pozwolenia  na budowę.
Natomiast przez pojęcie „odstąpienie istotne” należy rozumieć takie odstąpienie, które jest ważne, znaczące, pokaźne, zasadnicze, fundamentalne, doniosłe, gruntowne, zupełne itp.
Odstąpienia od projektu, które nie posiadają tych cech, powinny być uznane za nieistotne.

Jednakże na podstawie artr.36a ust. 5 można wnioskować, że zmiana ma charakter istotny, jeżeli dot. m.in. :

• zakresu objętego projektem zagospodarowania działki lub terenu,
• charakterystycznych parametrów obiektu budowlanego: kubatury, powierzchni zabudowy,  

  wysokości, długości, szerokości i liczby kondygnacji.

Jeżeli chodzi o zakres dokonywania zmian w „pierwotnym” projekcie, istotne jest wzięcie pod uwagę wymogów wynikających z ustawy – Prawo budowlane.
W szczególności, art. 20 ust. 1 pkt 4 lit.b) jednym z obowiązków projektanta, w zakresie sprawowanego przez niego nadzoru autorskiego, jest uzgadnianie możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.

Za wynik projektowania zawsze odpowiada projektant. Nie powinien on przyjmować jako podstawy do projektowania materiałów i danych wyjściowych, jeśli ma uzasadnione zastrzeżenia co do ich rzetelności, kompletności lub prawidłowości. Powinien żądać ich uzupełnienia lub skorygowania.
Podjęcie się opracowania projektów na niepełnych lub nieprawidłowych materiałach wyjściowych niesie poważne ryzyko, że opracowany projekt będzie wadliwy i za tę wadliwość będzie ponosił odpowiedzialność projektant.
Stosownie do następstw tych wadliwości projektant może ponosić odpowiedzialność karną lub zawodową.

Projekt w definicji umowy o roboty budowlane.
Umowa o roboty budowlane zdefiniowana została w art. 647 k.c., który stanowi, że przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.
W powyższej definicji projekt powołany został w kontekście obowiązków wykonawcy i inwestora do których należą :

• Po pierwsze, dostarczenie wykonawcy projektu przez inwestora jest w rozumieniu powyższego artykułu jedną z czynności związanych z przygotowaniem robót, wymaganych przez właściwe przepisy. Mimo, że przepisy te nie zostały wprost wskazane, jest to odesłanie do ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.), regulującej m.in. wymogi związane z projektowaniem budowlanym.
• Po drugie, dostarczenie projektu jest tylko jedną z czynności związanych z przygotowaniem robót dotyczących aspektu projektowania. Przed dostarczeniem projektu musi on zostać sporządzony, co przekłada się z formalnego punktu widzenia na pozyskanie projektantów, angażowanych w drodze zawieranych z nimi przez inwestora umów o prace projektowe. Zawarcie umowy o prace projektowe jest zatem poprzedzone umową lub umowami z projektantami, których wykonanie warunkuje realizację umowy o roboty budowlane – w zakresie ciążącego na inwestorze obowiązku dostarczenia projektu wykonawcy.
• Po trzecie, projekt jest istotny również odnośnie do obowiązków wykonawcy. Artykuł 647 k.c. wyraźnie stanowi, że obowiązkiem wykonawcy jest oddanie przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem dostarczonym przez inwestora. Oczywiście także w tym zakresie, dotyczącym prac wykonawczych, ważny jest uzupełniający kontekst Prawa budowlanego, które w przeciwieństwie do kodeksu cywilnego jest regulacją z zakresu prawa administracyjnego.

Reasumując, trzeba stwierdzić, że odpowiedzialność za dokumentację projektową ponosi nie tylko projektant, ale może również ponosić inwestor, jeżeli nie zapewni opracowania pełnej dokumentacji projektowej lub zlecił wykonanie projektu wykonawczego innej jednostce projektowej niż ta, która wykonała projekt budowlany, oraz nie zapewnił w umowie konieczności jej uzgodnienia z autorem projektu budowlanego.

Obliczenia statyczne i wymiarowanie konstrukcji należy wykonywać bardzo starannie i z wyobraźnią. Podobnie sprawdzanie, nawet przy stosowaniu programów komputerowych, powinno być wykonane bardzo starannie, zwłaszcza w aspekcie:

• prawidłowości przyjęcia schematu statycznego pracy konstrukcji;
• zebrania i określenia wszystkich obciążeń w poszczególnych przypadkach;
• prawdopodobieństwa uzyskanych wyników: obciążeń, oddziaływań, sił i momentów;
• wyników wymiarowania przekrojów, węzłów i połączeń oraz fundamentowania.

Błędy w  obliczeniach statyczno-wytrzymałościowych w konstrukcji obiektu budowlanego, w zależności od skali ich istotności, mogą grozić poważnymi następstwami w postaci awarii elementu konstrukcji lub katastrofą budowlaną, nieraz o bardzo poważnych następstwach. Może to skutkować odpowiedzialnością zawodową i karną w dużym wymiarze. Podsumowując: na sprawdzaniu obliczeń statyczno-wytrzymałościowych nie powinno się nigdy oszczędzać. Czynność tę powinno się wykonywać wyjątkowo starannie.

Nowe zharmonizowane warunki wprowadzenia do obrotu  wyrobów budowlanych.
od 1 lipca 2013 r. we wszystkich państwach członkowskich UE obowiązują ustalenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 09 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzenia do obrotu wyrobów budowlanych.

W celu spełnienia przez projektowany, realizowany i użytkowany obiekt budowlany wymagań, określonych w art.5 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.), w obiekcie mogą być zastosowane wyłącznie wyroby, które zostały legalnie wprowadzone do  obrotu na podstawie przepisów odrębnych – co wynika z ustaleń art. 10 ustawy – prawo budowlane.

Istotne jest, że właściwości użytkowe wyrobów, które są trwale wbudowane w obiekt budowlany, mają decydujący wpływ, przy umiejętnym i prawidłowym zaprojektowaniu i wykonaniu obiektu, na zapewnienie w obiekcie  i przez ten obiekt wymagań podstawowych, w tym m.in. bezpieczeństwa: konstrukcji, pożarowego, użytkowania.

W świetle przepisów ustawy – Prawo budowlane,  odpowiedzialne za stosowanie w procesie budowlanym właściwych wyrobów wprowadzonych do obrotu są osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, tj. projektant (projekt budowlany powinien zawierać niezbędne rozwiązania techniczne i materiałowe – art. 34 ust. 3 Pb), kierownik budowy ( kierowanie budową obiektu budowlanego w sposób zgodny z projektem i pozwoleniem na budowę – art. 22 pkt 3 – oraz przechowywanie dokumentów stanowiących podstawę wykonywania robót, a także oświadczeń dotyczących wyrobów budowlanych jednostkowo zastosowanych w obiekcie – art. 46 Pb) oraz inspektor nadzoru inwestorskiego (sprawdzanie jakości wykonanych robót i wbudowanych wyrobów budowlanych, a w szczególności zapobieganie zastosowaniu wyrobów wadliwych i niedopuszczonych do stosowania w budownictwie – art. 25 pkt 2 Pb).

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych ( Dz. U. Nr 92, poz. 881 z późn. zm. ) określa zasady:

• wprowadzania wyrobów budowlanych do obrotu,
• kontroli wyrobów budowlanych wprowadzonych do obrotu,
• działania organów administracji publicznej w tej dziedzinie.

Wprowadzona z dniem 1 stycznia 2011 r. nowelizacja jej przepisów, na podstawie ustawy z dnia 21 maja 2010 r. o zmianie ustawy o wyrobach budowlanych oraz ustawy i systemie oceny zgodności (Dz. U. Nr 114, poz. 760) uwzględnia przede wszystkim ustalenia kolejnych dokumentów Unii Europejskiej w problematyce nadzoru nad rynkiem wyrobów.

Zgodnie z przepisem art. 4  ustawy o wyrobach budowlanych, wyrób budowlany może być wprowadzony do obrotu, jeżeli nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych w zakresie odpowiadającym jego właściwościom użytkowym i przeznaczeniu, umożliwiając tym samym spełnienie wymagań podstawowych przez prawidłowo zaprojektowane i wykonane obiekty budowlane, w których wyrób ma być zastosowany w sposób trwały.

Deklaracja właściwości użytkowych powinna być dostarczana dla każdego wyrobu udostępnianego na rynku (ewentualnie dla partii wyrobu dla jednego użytkownika), co w praktyce oznacza udostępnienie takiej deklaracji sprzedawcy, projektantowi, kierownikowi budowy.
I na koniec coś o projektach wykonawczych.
Zostały usankcjonowane Rozp.Min.Infr. (Dz.U. Nr 202) z dn. 02.09.2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego.

Jest to rozporządzenie wykonawcze do ustawy z dn. 29.01.2004 r.  – Prawo zamówień publicznych, które reguluje m.in. przygotowanie dokumentacji budowlanej dla inwestycji realizowanych ze środków pomocowych, objętych procedurami Pzp.
W  §3 ww. rozp. określono zakres dokumentacji budowlanej, na który składają się :

• projekt budowlany, opracowany zgodnie z ustaleniami PB,
• projekty wykonawcze, stanowiące uszczegółowienie PB,
• przedmiary robót,
• informacje o bezpieczeństwie i ochronie zdrowia.

Zgodnie z zapisami § 5 , projekt wykonawczy powinien uzupełniać i uszczegóławiać projekt budowlany w zakresie niezbędnym do realizacji inwestycji w formie opisowej i rysunkowej, w odniesieniu do rozwiązań budowlano-konstrukcyjnych i materiałowych, detali architektonicznych, urządzeń bud., instalacji i wyposażenia technicznego, zagospodarowania terenu oraz przygotowania terenu pod roboty budowlane.
Wymagania dotyczące formy projektu wykonawczego są analogiczne jak dla projektu budowlanego.

PKN w 2013 r. ustanowił nową normę (PN-B-03007:2013 – Konstrukcje budowlane. Dokumentacja techniczna). Norma ta wypełniła lukę po wycofaniu w 2010 r. normy PN-90/B-03000, a dotyczy przede wszystkim zawartości merytorycznej projektów zarówno ze względu na wymagania zapewnienia bezpieczeństwa konstrukcji jak i na potrzeby realizacji.
Nowa norma obejmuje konstrukcje budowlane: z betonu, metalowe, zespolone stalowo-betonowe, drewniane oraz murowane. Podano w niej zasady, wymagania i wytyczne sporządzania i kontroli (z uwzględnieniem technik  komputerowych) dokumentacji technicznej konstrukcji obiektów budowlanych. Norma ta będzie mogła być również wykorzystywana jako dokument  odniesienia przy zawieraniu umów o wykonanie dokumentacji technicznej oraz umów o wykonanie/dostawę konstrukcji lub jej elementów. Nie obejmuje ona jednak dokumentacji przetargowej, której zawartość jest określona w innym rozporządzeniu. Na wstępie w normie podano definicje dotyczące terminologii przyjętej w Eurokodach w odniesieniu do dokumentacji technicznej konstrukcji. Dokumentacja konstrukcji budowlanej składa się z dokumentacji projektowej i dokumentacji wykonawcy.
Podstawową formą dokumentacji projektowej konstrukcji jest projekt budowlany, zawierający opis techniczny, obliczenia statyczne i rysunki projektowe.
Projekty obiektów posadowionych w złożonych warunkach geologicznych wykonuje się przy współpracy z geotechnikami. W przypadku gdy zaprojektowanie konstrukcji musi być rozłożone w czasie, ze względu na brak założeń niezbędnych dla potrzeb realizacji, w projekcie budowlanym należy zamieścić wymagane uszczegółowienia dokumentacji projektem wykonawczym.

Dokumentację projektową wykonuje autor projektu konstrukcji, który powinien mieć odpowiednie uprawnienia i który bierze na siebie odpowiedzialność nie tylko za bezpieczeństwo i trwałość konstrukcji, ale również za techniczną możliwość jej realizacji. Dokumentacja projektowa powinna być opracowana jako sprawdzalny w formie dokument określający parametry bezpieczeństwa i trwałości konstrukcji, a także niezbędne wymagania dotyczące jakości oraz  sposobu jej wykonania i eksploatacji . Wymaganym składnikiem opisu technicznego konstrukcji jest specyfikacja wykonawcza, określająca wymagania dotyczące wykonania konstrukcji według norm EN.
Norma podaje również wymagania dotyczące sprawdzenia dokumentacji projektowej, uwzględniając zróżnicowanie poziomów nadzoru projektowania zależnie od klasy niezawodności wykonania konstrukcji.

Tab. 1.   Składniki dokumentacji konstrukcji budowlanej wg PN-B-03007-2013

Dokumentację projektową i rysunki warsztatowe powinien sprawdzić uprawniony projektant (weryfikator), działający niezależnie lub w ramach procedur jednostki projektowej. Do weryfikacji analizy komputerowej konstrukcji przewidziano procedury kontrolne:

1. sprawdzenie modelu komputerowego oraz dodatkowe wyrywkowe  obliczenia kontrolno-porównawcze za pomocą tego samego programu komputerowego.
2. Ponowne wygenerowanie modelu komputerowego i jego analiza za pomocą tego samego programu komputerowego.
3. Stworzenie nowego modelu komputerowego i jego analiza za pomocą alternatywnego programu komputerowego (stosowane przy projektowaniu konstrukcji klasy niezawodności RC3 i ewentualnie w innych uzasadnionych przypadkach – na wniosek projektanta konstrukcji).

W bibliografii na końcu normy podano powołane w tekście obowiązujące ustawy i rozporządzenia dotyczące projektowania, które należy rozpatrywać łącznie z późniejszymi zmianami. Pominięte w tym spisie rozporządzenie dotyczące ustalania geotechnicznych warunków posadowienia jest uzupełnione poprawką do normy.

Nowa norma przewidziana jest do stosowania przy projektowaniu konstrukcji budowlanych w Polsce na podstawie Eurokodów. Można jednak przypuszczać, że wobec dostosowania warunków wykonawstwa do wymagań europejskich stanie się również krajowym standardem w projektowaniu według innych przepisów.