Jaskiniami nazywamy powstałe w naturalny sposób, w różnego rodzaju skałach i masywach, podziemne przestrzenie. Wielkości i rozmiary niektórych jaskiń zbadanych przez speleologów i grotołazów są zadziwiające i pokazujące niezwykłą siłę oddziaływania sił przyrody. Niektóre jaskinie tworzą się w trakcie procesów geologicznych związanych z wypiętrzeniami, ruchami płyt tektonicznych czy działaniem górotwórczym. Inne powstają też pod wpływem czynników atmosferycznych w skałach już uformowanych.
Generalnie, czynnikami wpływającymi na procesy, w których efekcie powstają jaskinie, są:
- działalność mechaniczna i erozyjna wody,
- zjawiska chemiczne związane z wypłukiwaniem,
- tektonika i
- wietrzenie.
Woda opadowa nasycona dwutlenkiem węgla w atmosferze i w górnych warstwach powierzchni terenu, po zetknięciu z wapieniami, dolomitami i gipsami rozpuszcza je, poszerzając w ten sposób wszelkie rozluźnienia, spękania i szczeliny. Strużki wody infiltrując w głąb masywu łączą się w strumienie i potoki, które z kolei wymywają coraz większe korytarze i komory. Jest to typowy kras, a jaskinie takie nazywają się krasowymi.
Do działalności chemicznej wody dołącza się również oddziaływanie mechaniczne – występują procesy erozji wgłębnej i bocznej. Rozwój jaskiń to również urozmaicona szata naciekowa powstała z oddziaływania kwaśnego węglanu wapnia poprzez wytrącenie kalcytu i aragonitu. Twory te wypełniają komory i miejsca, w których woda kapie z górnych przestrzeni tworząc stalaktyty i stalagmity, a po ich połączeniu się – stalagnaty.
Fot. Stalaktyty zwisające ze stropowych części i stalagmity wyrastające na podłożu skalistym.
Najdłuższa jaskinia świata, amerykańska Mammoth Cave System posiada ponad 500 km długości, a najgłębsza we Francji ma 1535 m jako deniwelacja pomiędzy skrajnymi punktami. Bywają również formy nazwane studniami. Najgłębsza pojedyncza studnia, to austriacka Hoellenhoehle – ma 450 m głębokości. Specyficzne warunki panujące w jaskiniach, spowodowały, że spotyka się tam reliktowe i endemiczne okazy fauny i flory ze szczególnym upodobaniem tych miejsc przez nietoperze. Obecnie, udostępnione jaskinie dla zwiedzających stają się atrakcją turystyczną podnosząc walory takich okolic. Jedną z bardziej urokliwych jaskiń w Polsce jest Niedźwiedzia w Sudetach, koło Kletna. To w tej jaskini po zawaleniu się przegrody odkryto doskonale zachowany szkielet niedźwiedzia jaskiniowego.
Fot. Rekonstrukcja niedźwiedzia jaskiniowego przed wejściem do Jaskini Niedźwiedziej w Kletnie
Jaskinie są jednymi z ostatnich miejsc na Ziemi, gdzie można jeszcze powiedzieć o nieskażonej i pierwotnej przyrodzie.