Ciekawym i ważnym gospodarczo osadem jest less. Swoje powstanie zawdzięcza działalności wiatru. Są to osady typowo eoliczne.
Less zbudowany jest z frakcji pylastych, bardzo drobnych cząstek kwarcu zwykle porywanych przez wiatr z obszarów deflacji i osadzanych w odległych niejednokrotnie rejonach. Dziś proces ten trwa w Azji, gdzie pył z pustyni Gobi jest unoszony i odkładany na terytorium Chin.
Lessy mają barwę żółtawą, nie wykazują uwarstwienia, ale są porowate i podziurawione licznymi pionowymi próżniami po zbutwiałych korzeniach roślin.Pokłady lessu są wapniste, szczególnie głębiej pod powierzchnią. W dolnych partiach znajdują się konkrecje wapniste o kształcie nerkowatym, tzw. kukiełki.
Skała ta jest łatwo erodowana przez wody płynące i spływy powierzchniowe, które żłobią w niej głębokie wąwozy o charakterystycznych pionowych ścianach, np. wąwóz św. Jadwigi w Sandomierzu. Ściany tam mają wysokość od 15 do 20 m wysokości.
W Europie less powstał na rozległych przestrzeniach w ubiegłym okresie geologicznym – lodowcowym poprzez wywiewanie drobnych cząstek z czoła lodowca. Warunki cyrkulacyjne panujące na przedpolu lodowca spowodowały, że strefa lessowa z obecnych terenów Niemiec gdzie jest wąska, biegnie na wschód wciąż rozszerzając się, przez Polskę południową w kierunku na Wołyń i Podole, pokrywając również stepową Ukrainę i Rumunię.
Obszary te występują głównie w strefie wyżyn oraz na przedpolu gór, a więc znajdują się zasadniczo na wysokościach bezwzględnych 150-300 m npm. Na niżu obszary lessowe występują tylko fragmentarycznie. Ich charakterystyczną cechą jest stosunkowo płaska powierzchnia wierzchowiny, urozmaicona jedynie szerokimi, nieckowatymi, suchymi dolinami. Przeciwieństwem tego krajobrazu są krawędzie obszarów lessowych, bardzo silnie porozcinane gęstą siecią wąwozów.
Obszary lessowe są w sposób intensywny wykorzystywane rolniczo – jako pola orne i sady. Tylko w strefach krawędziowych powierzchnia terenu porośnięta bywa krzakami lub lasami mieszanymi. Charakterystycznymi osadami są tu lessy, czyli grunty pyłowe, pyły piaszczyste, rzadziej gliny pylaste lub piaski pylaste. Pod względem teksturalnym grunty te uważać można za makroporowate, co oznacza, że pory występujące w osadzie są większe od cząstek mineralnych budujących szkielet gruntowy. Grunty te są zapadowe, co znaczy, że pod wpływem obciążenia wywołanego nadmiernym nawilgotnieniem gruntu następuje naruszenie pierwotnej jego tekstury. Grunt ulega komprymacji zmniejszając swą objętość, co w efekcie powoduje zapadanie lub „dosiadanie” podłoża. Konsekwencją tego zjawiska jest tworzenie się na obszarach wierzchowinowych płaskich zagłębień bezodpływowych tzw. wymoków- miejsc, w których okresowo zaznacza się nadmierne zawilgocenie gruntu.
Obszary lessowe w strefach krawędziowych poddane są intensywnemu procesowi zmywów powierzchniowych. Zmywane rozproszonymi wodami opadowymi i spływem powierzchniowym znaczne ilości osadu gromadzone są u podnóża stoku, tworząc osady deluwialne. W sposób bardzo wyraźny rozwija się też ablacja deszczowa, która powoduje bardzo silne rozcięcie wąwozami strefy krawędziowej obszarów lessowych.
Ze względu na znaczną porowatość, wody opadowe dość szybko infiltrują w głąb i spływają pod powierzchnią terenu zgodnie ze spadkiem powierzchni terenu. Zasadniczo w lessach wody podziemnej nie ma. Znajduje się ona dopiero w osadach piaszczystych podścielających utwory lessowe. W samych utworach lessowych występować może jednak sączenie wody w cienkich przewarstwieniach piasków pylastych lub drobnoziarnistych. Sączenia te wywołują zjawisko sufozji. W wyniku podziemnego, mechanicznego wypłukiwania mineralnych cząstek szkieletowych w podłożu gruntowym tworzy się sieć kanałów, która powoduje, że nadległe warstwy gruntu pod wpływem własnego ciężaru, ulegają zapadaniu.
Typowy krajobraz wyżyny lessowej w rejonie Sandomierza.
Fragment charakterystycznych wąwozów wyżłobionych w warstwach lessu.
Fragment wąwozu św. Jadwigi wyżłobionego w warstwach lessu z porastającą krawędzie roślinnością niską i wysoką.