Nasypem nazywamy warstwę  lub zaprojektowaną budowlę ziemną z materiału gruntowego, która powstała w wyniku działalności człowieka. Nasypy budowlane wykonywane są zarówno od powierzchni terenu, jak i we wcześniej wykonanych wykopach np. przy wymianie gruntów. Konstrukcja ziemna o zaprojektowanych parametrach mechanicznych stanowi „budowlę ziemną”.

Ze względu na  techniczną funkcję nasypy budowlane  dzielimy na:

  • nasypy drogowe,
  • nasypy kolejowe,
  • nasypy zapór i wałów – budowle hydrotechniczne,
  • nasypy pod konstrukcje kubaturowe np. poduszki kompensacyjne,
  • nasypy jako wymiana gruntów.

Pod względem miejsca ich wykonania podział wygląda następująco:

  • nasypy wykonywane w wykopach, gdzie poziom robót ziemnych będzie znajdować się poniżej poziomu pierwotnego terenu,
  • nasypy wykonywane powyżej powierzchni pierwotnego terenu.

Z uwagi na sposób ich wykonania nasypy budowlane podzielić można na:

  • nasypy ziemne – tradycyjnie wykonywane tylko z materiału zasypowego,
  • nasypy wzmocnione – wykonywane jako konstrukcje kompozytowe np. nasypy zbrojone w podstawie lub w całym przekroju poprzecznym.

Nasypy budowlane muszą być wykonywane z uwzględnieniem trzech podstawowych warunków:

  1. Zapewnienia stateczności nasypu.
  2. Równomiernego osiadania nasypu i konstrukcji na nim wykonanej.
  3. Spełnienia warunków nośności i odkształcalności podłoża gruntowego, na którym są wykonane.

Podstawowe zasady budowy nasypów:

  • Nasyp należy wykonywać metodą warstwową, gdzie grubość pojedynczej warstwy powinna być dostosowana do sprzętu zagęszczającego.
  • Wbudowanie kolejnej warstwy nasypu powinno nastąpić po uprzednim osiągnięciu projektowanych parametrów mechanicznych warstwy wykonanej.
  • Grunty o różnych właściwościach należy wbudowywać w oddzielnych warstwach o jednakowej grubości na całej szerokości nasypu.
  • Górną warstwę nasypu o miąższości minimum 0,5 m należy wykonać z gruntów niewysadzinowych o wskaźniku wodoprzepuszczalności k10 ≥ 6 x10-5 [m/s] i wskaźniku różnoziarnistości Cu ≥ 5.
  • Niezależnie od materiału zasypowego powinien on być wbudowywany przy jego wilgotności naturalnej wn równej lub zbliżonej do wilgotności optymalnej wopt.

  • Minimalny wskaźnik różnoziarnistości gruntu powinien być nie mniejszy niż Cu = 4 .
  • Nie należy wykonywać robót ziemnych przy budowie nasypów w warunkach zimowych, a przede wszystkim wbudowywać gruntu zamarzniętego, zbrylonego.

W przypadku budowy nasypów z gruntów kamienistych lub gruboziarnistych, należy przestrzegać następujących zasad technicznych wykonywania tego typu budowli ziemnej:

1. Wykonywanie nasypów z wypełnieniem wolnych przestrzeni

  • Grubość pojedynczej wbudowywanej warstwy nie powinna być większa  od h = 0,3 m.
  • Każdą rozłożoną warstwę należy przykryć warstwą żwiru, pospółki, piasku lub gruntu drobnoziarnistego, w celu wypełnienia wolnych przestrzeni w kruszywie gruboziarnistym.

2. Wykonywanie nasypów bez wypełnienia wolnych przestrzeni

  • Warstwy nasypu wykonane według tej metody powinny być zbudowane z materiałów mrozoodpornych.
  • Warstwy te należy oddzielić od podłoża gruntowego pod nasypem oraz od górnej strefy nasypu około 10 centymetrową warstwą żwiru, pospółki lub nieodsianego kruszywa łamanego, zawierającego od 25 do 50% ziaren mniejszych od 2 mm i spełniających warunek:

4d85 ≥  D15 ≥ 4 d15

gdzie:
d85 i d15 - średnica oczek sita, przez które przechodzi 85% i 15% gruntu podłoża lub gruntu górnej warstwy nasypu (mm), 
D15        - średnica oczek sita, przez które przechodzi 15% materiału gruboziarnistego (mm).

Reasumując, geotechniczne problemy wykonawstwa robót ziemnych sprowadzić można do trzech głównych kryteriów:

  • uzyskania wymaganego zagęszczenia gruntu,
  • wykonania robót w jak najbardziej ekonomiczny sposób,
  • zabezpieczenia zagęszczonych gruntów w nasypie przed pogorszeniem się ich właściwości.

3.  Właściwości mechaniczne nasypów.

Właściwości mechaniczne nasypów zależeć będą przede wszystkim od rodzaju użytego materiału zasypowego. W zależności od dostępności, potrzeb i projektowanych parametrów mechanicznych, do budowli ziemnych można stosować rozmaite materiały naturalne lub antropogeniczne. Podstawowym parametrem ekonomicznym dotyczącym doboru rodzaju materiału zasypowego powinna być jego dostępność w miejscu lub sąsiedztwie wykonywanych robót. Należy przy tym pamiętać, że grunt początkowo niezdatny do bezpośredniego wbudowania w nasyp po jego modyfikacji może być stosowany bez ograniczeń. Kryterium technicznym doboru materiału jest osiągnięcie przez niego po zagęszczeniu odpowiednich parametrów wytrzymałości, odkształcalności, trwałości i przepuszczalności hydraulicznej.
Materiał gruntowy z definicji jest to „grunt naturalny lub antropogeniczny o właściwościach pozwalających zastosować go bezpośrednio lub po uzdatnieniu do wykonania budowli ziemnej", według PN-B-02481.

Z uwagi na właściwości fizyczne przydatność gruntów do wbudowania w nasyp można podzielić z uwagi na:

  • Miejsca ich wbudowania

  • Możliwość zastosowania

  • Rodzaj gruntu

  • Pochodzenie gruntu

Do wykonywania nasypów budowlanych, niezależnie od ich przeznaczenia, należy stosować materiały o możliwie jak najbardziej zróżnicowanym uziarnieniu. 

Tab. 1. Przydatność gruntów do wykonywania budowli ziemnych przedstawiono poniżej zgodnie z postanowieniami normy PN-S-02205:1998:

 

Tab. 2.  Możliwość wykorzystania gruntów i innych materiałów antropogenicznych do budowy dolnych warstw nasypów

Przydatności materiału do wbudowania niezależnie od rodzaju gruntu określają dwa podstawowe parametry:

  • wskaźnik różnoziarnistości gruntu
     
  • wskaźnik krzywizny uziarnienia  

Optymalnie przyjmuje się, że wartości tych wskaźników powinny zawierać się w granicach :

  • dla żwirów i pospółek     
    Cu  ≥ 4,
    Cc > 1-3
  • dla piasków
    Cu > 6,
    Cc > 1-3

Przy doborze materiału zasypowego należy kierować się podstawową zasadą opartą na tych dwóch parametrach. Za graniczną wartość liczbową, przy której grunt nadaje się do bezpośredniego wbudowania, należy przyjąć dla wskaźnika różnoziarnistości Cu ≥ 4 oraz wskaźnika krzywizny uziarnienia Cc > 1,0. Wraz ze wzrostem tych parametrów wzrasta przydatność materiału do użycia w budowlach ziemnych.
Klasyfikacja gruntów oparta jest na zawartości frakcji dominującej w gruncie, czyli na składzie granulometrycznym, który wyznaczany jest w warunkach laboratoryjnych – rzetelna analiza sitowa. 
Poniżej przedstawiono klasyfikację gruntów według polskiej normy i EC7 (tab. 3).

 Tab. 3. Klasyfikacja gruntów z uwagi na zawartość poszczególnych frakcji 

Grunty gruboziarniste o frakcji z zakresu 0,063 do 63 mm, można podzielić ze względu na wskaźnik: różnoziarnistości Cu i krzywizny Cc. Przy czym należy pamiętać, że w przypadku braku jakiegokolwiek wymiaru cząstek, grunt należy zaklasyfikować do źle uziarnionego (tab.4).

 Tab. 4. Podział gruntów gruboziarnistych z uwagi na krzywą uziarnienia 

 

Z uwagi na stosowanie w budownictwie kruszyw o różnym uziarnieniu, właściwościach, a przede wszystkim właściwościach modyfikowanych na potrzeby danej budowli ziemnej należy przytoczyć podział kruszyw zgodny z normą PN-EN 12620.

Kruszywo - materiał ziarnisty stosowany w budownictwie. Zgodnie z zapisem normy PN-EN 12620 kruszywa dzielimy na naturalne, sztuczne lub z recyklingu.

Podział kruszyw:

  • naturalne - pochodzenia mineralnego, 
  • o ciągłym uziarnieniu - kruszywo będące mieszanką kruszyw grubych i drobnych,
  • sztuczne - pochodzenia mineralnego, uzyskane w wyniku procesu przemysłowego obejmującego termiczną lub inną modyfikację,
  • z recyklingu - powstałe w wyniku przeróbki nieorganicznego materiału zastosowanego uprzednio w budownictwie (destrukt betonowy, ceglany, itp.).