Podstawą do prowadzenia prac ziemnych jest projekt określający położenie instalacji i urządzeń podziemnych, mogących znaleźć się w zasięgu prowadzonych robót.
W dokumentacji projektowej powinno być określone również bezpieczne nachylenie ścian wykopów, m.in. w przypadku, gdy roboty ziemne są wykonywane w gruncie nawodnionym lub ilastym, czy osuwiskowym, gdy teren przy skarpie wykopu ma być obciążony w pasie równym głębokości wykopu, np. poprzez poruszające się pojazdy oraz sprzęt budowlany, odkład urobku, bądź składowanie materiałów a także, gdy głębokość wykopu wynosi więcej niż 4 m.
Ponadto w dołączonej do projektu informacji bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (BIOZ), sporządzanej przez projektanta, powinien być dobrany i określony sposób zabezpieczenia skarp wykopów. Do prowadzenia robót ziemnych niezbędna jest również dokumentacja geologiczno-inżynierska.
Na etapie planowania i przygotowania robót ziemnych wykonawca powinien:
- dokładnie ustalić z nadzorem technicznym budowy miejsce i sposób prowadzenia robót, aby uniknąć kolizji z trasami instalacji i urządzeń podziemnych,
- oznakować trasy instalacji i urządzeń podziemnych oraz określić bezpieczną odległość od nich, w porozumieniu z właściwą jednostką, w której zarządzie lub użytkowaniu znajdują się te instalacje,
- dokonać wyboru sposobów zabezpieczenia skarp wykopów w zależności od warunków (skarpowanie, obudowa tradycyjna, obudowy prefabrykowane, ścianki szczelne i zabezpieczenia inne specjalistyczne).
Przy doborze odpowiedniej konstrukcji obudowy powinno się uwzględnić rodzaj, gabaryty i parametry techniczne przewidywanego sprzętu do robót ziemnych, rodzaj i technologię przewidywanych robót budowlanych, zakładane tempo realizacji robót, zagospodarowanie pasa roboczego na czas trwania robót,
- wyznaczyć drogi dla środków transportu i poruszającego się sprzętu, tak by przebiegały poza granicą klina naturalnego odłamu gruntu przy wykopach oraz na nasypach,
- dokonać właściwego doboru sprzętu do wykonywanych robót uwzględniając parametry pracy sprzętu takie jak: wydajność, moc sprzętu, zakresy robocze, dostosowanie do kategorii gruntu, warunków poruszania się po terenie (głównie pochyłościach),
- wyznaczyć i oznakować strefy niebezpieczne związane z pracą sprzętu,
- zapewnić stały dozór na terenie robót ziemnych wykonywanych w związku z budową dróg, w przypadku gdy teren ten nie może być ogrodzony,
- z uwagi na występowanie, przy robotach ziemnych, zagrożeń czynnikami biologicznymi, zapewnić urządzenia higieniczno-sanitarne.
Wykonywanie prac powinno być niezwłocznie przerwane w przypadku odkrycia instalacji lub niezidentyfikowanych przedmiotów. Dalsze postępowanie musi być wówczas ustalone z nadzorem technicznym budowy. Jest to szczególnie istotne z uwagi na niewypały, które nadal są odkopywane podczas prac ziemnych.
Bezpieczeństwo pracy w wykopach zależy nie tylko od prawidłowego ich zabezpieczenia, ale również od systematycznie dokonywanych przeglądów.
Przy wykonywaniu wykopów należy spełniać wymagania zawarte w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6.02.2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych.
Zgodnie z Rozp. w wykopach średniogłębokich i głębokich należy wykonać zejścia (wejścia) do wykopu.
Odległość pomiędzy zejściami (wejściami) nie powinna przekraczać 20 m.
W przypadku wykopów średniogłębokich zejścia można wykonywać w postaci drabin. W wykopach głębokich zejścia powinny być wykonywane w postaci schodów zabezpieczonych odpowiednimi barierami.
Jeżeli w sąsiedztwie krawędzi wykopu przewiduje się ruch ludzi, to krawędź wykopów o głębokości większej od lm powinna być zabezpieczona odpowiednią barierką. W wykopach wąskoprzestrzennych o szerokości większej od 0,8 m, jeżeli potrzebny jest ruch ludzi po obu stronach wykopu, należy wykonywać przejścia. Rozstaw przejść nie powinien być większy niż 20 m.
W czasie wykonywania robót ziemnych nie wolno dopuszczać do tworzenia się nawisów.
W skarpie wykopu nie wolno pozostawiać odsłoniętych w trakcie robót głazów, elementów starych instalacji itp. Elementy te powinny być natychmiast usuwane.
W przypadku wykopów głębokich, wykonywanych metodą stropową, należy także rozważyć zawarte w Rozporządzeniu dodatkowe wymagania dotyczące oświetlenia i wentylacji.