Zastawki są to urządzenia piętrzące na sieci rowów melioracyjnych i pozwalają na regulowanie poziomu wody w doprowadzalnikach i rowach odwadniająco-nawadniających oraz na kwaterach zalewowych nawadnianego terenu. Obecnie zastawki buduje się przeważnie z betonu lub żelbetu. Powszechnie stosuje się zunifikowane ich typy z dużą możliwością stosowania elementów prefabrykowanych. Na sieci nawadniającej (rowach o małych przekrojach poprzecznych) coraz częściej stosowane są zastawki przenośne, które składają się z samego zamknięcia lub ramy z osadzonym na niej zamknięciem. Mogą one być wkopywane lub wbijane w grunt dna i skarp rowu oraz ustawiane na jego umocnieniach w miarę potrzeby w odpowiednio przystosowanych wnękach i pogrubieniach.
Rys. 1. Typowa zastawka dokowa z regulacją mechaniczną
Stosuje się również zastawki z elementów zapuszczanych w grunt, przeważnie z żelbetowych ścian szczelnych. Stosowanie tego typu elementów zaleca się, jeżeli można lub trzeba uniknąć wykopu budowlanego.
Fot. 1. Zastawka pod zamknięcie szandorami
Fot. 2. Zastawka żelbetowa w rowie melioracyjnym z mechanizmem sterowania klapą
Stosowane bywają też zastawki z elementów wielkowymiarowych, zwykle płyt, ścian kątowych lub koryt. Zaletą elementów wielkowymiarowych jest prosta konstrukcja i krótki czas montażu budowli. Podstawową częścią konstrukcyjną każdej zastawki jest ścianka wbita w dno skarpy kanału, której środkowa część, tzw. zamknięcie, może być otwierane w zależności od potrzeb. W dnie rowu znajduje się próg stanowiący oparcie zamknięcia. Dno poniżej i powyżej progu jest zawsze ubezpieczone betonem, kamieniem lub drewnem.
Fot. 3. Podwójna zastawka w obudowie żelbetowej
Jako zamknięcia do zastawek w sieci melioracyjnej używane są szandory i stawidła drewniane, zasuwy stalowe, a także z materiałów z tworzyw sztucznych, np. kauczuk butylowy lub wyroby z HDPE.
Fot. 4. Zniszczone szandory w zastawce
Fot. 5. Stawidła w zastawce sterowane mechanicznie korbą
Fot. 6. Mechanizm korbowy do opuszczania stawideł w zastawce
Przy montażu zastawek należy zwracać szczególną uwagę na dokładność przygotowania podłoża pod budowlę, zapewnienie szczelności połączeń elementów, dokładnego wykonania szczelin dylatacyjnych oraz zapewnienia szczelności połączenia elementów budowli łączonych z gruntem. Istotnym elementem wpływającym na trwałość budowli jest staranne wykonanie umocnienia dna i skarp rowu lub grobli w sąsiedztwie budowli. Istotne znaczenie dla trwałości budowli prefabrykowanych ma odpowiednie przygotowanie górnej, stosunkowo cienkiej warstwy podłoża. Przygotowanie to ma na celu zabezpieczenie budowli przed nierównomiernym osiadaniem poszczególnych elementów i ich wzajemnym przemieszczaniem, zagrażającym trwałości połączeń. W gruntach ilastych, gliniastych, gliniasto-piaszczystych, wierzchnią warstwę podłoża należy utwardzić chudym betonem, glinobetonem lub też wbijać w nią ubijakiem żwir, tłuczeń, itp., aż do uzyskania zagęszczonego, mało ściśliwego podłoża. Grunty piaszczyste i żwirowe, prawidłowo odwodnione, nie wymagają specjalnego przygotowania, można na nich układać bezpośrednio chudy beton lub warstwę zaprawy grubości co najmniej 2 cm.